Тыдзень фінансавай пісьменнасці. Дзіцячая фінансавая пісьменнасць і кішэнныя грошы

Сёння павышэнню фінансавай пісьменнасці дзяцей і моладзі надаецца дастаткова шмат увагі. Правільна распараджацца грашовымі сродкамі неабходна практычна ва ўсіх сферах дзейнасці чалавека. Таму вельмі важна забяспечыць якасную падрыхтоўку дзяцей у плане грашовых узаемаадносін і навучыць іх правільна арыентавацца ў зменлівых сучасных эканамічных рэаліях.

Першыя ўрокі фінансавай пісьменнасці дзеці атрымліваюць у сям'і. Таму вельмі важна іх паступова далучаць да кіравання сямейным бюджэтам, прагаворваючы з імі, чаму вы прынялі тое ці іншае рашэнне, якія былі варыянты размеркавання бюджэту. Таксама неабходна запытваць у дзяцей, як паступілі б яны ў той ці іншай фінансавай сітуацыі.

Што да вокамгненных жаданняў, тут я б параіла пастаянна канцэнтраваць увагу дзіцяці на больш важных мэтах. Напрыклад, калі яно хоча новы тэлефон, а перад сям'ёй стаіць іншая мэта, скажам, паездка ў аздараўленчы летнік або рамонт у дзіцячым пакоі, трэба пераканаць дзіця, што важнейшая ўсё ж мэта, на якую сям'я збірае грошы.

Дзеці вучацца на нашым прыкладзе. Таму пачаць трэба з сябе. Бяздумна траціць заробак, а потым пераходзіць у рэжым жорсткай эканоміі - кепскі прыклад. І калі цяпер гэта ваш лад жыцця - змяняйцеся. Шукайце магчымасці навучыцца правільна распараджацца грашыма. Кіраванне асабістымі фінансамі - гэта тэма, вывучаць якую можна ўсё жыццё. Добрая навіна ў тым, што, пачаўшы вывучаць гэтую тэму і выкарыстоўваць веды ў жыцці, вы зможаце не толькі стаць добрым прыкладам для свайго дзіцяці, але і змяніць да лепшага сваё ўласнае жыццё.

– З якога ўзросту рэкамендуецца пачынаць навучанне?

- Чым раней вы пачняце размаўляць з дзіцём пра грошы, тым хутчэй выхаваеце ў ім уменне разумна імі распараджацца, збіраць на мару, планаваць траты і падбіраць надзейныя фінансавыя інструменты для памнажэння свайго капіталу. Дзіцяці, якое з малых гадоў вучыцца распараджацца грашыма, нашмат лягчэй даваць рады фінансавым задачам у дарослым узросце.

Дзеці адкрытыя да ўсяго новага, хутка вучацца. Уявіце, што калі вы пачняце даваць дзіцяці кішэнныя грошы ў 10-12 гадоў, то ў 20 гадоў, калі яно атрымае першы заробак, у яго ўжо будзе дзесяцігадовы досвед кіравання асабістымі фінансамі. Прычым кіраваць грашыма такому чалавеку будзе лёгка: ён жа навучыўся гэтаму ў дзяцінстве.

–  У якіх формах бацькі могуць навучаць дзяцей фінансавай пісьменнасці?

- Ёсць шмат спосабаў, як пачаць размаўляць з дзецьмі пра грошы. Раскажыце, навошта тата і мама ходзяць на працу, як зарабляюць грошы і на што іх трацяць. Як у сям'і прымаюцца рашэнні пра буйныя пакупкі. Даверце дзіцяці аплаціць камунальныя паслугі або расплаціцца за пакупкі ў краме, палічыць рэшту. Добры спосаб пазнаёміць дзяцей з грашыма - гэта глядзець і абмяркоўваць мультфільмы, у якіх героі сутыкаюцца з тэмай грошай, напрыклад, "Качыныя гісторыі", "Урокі Цётухны Савы", "Смяшарыкі".

І, безумоўна, трэба чытаць кнігі фінансавай тэматыкі. Для самых маленькіх гэта, напрыклад, "Як расказаць дзецям пра грошы" (узрост 2+, аўтары Сяргей Бідзенка і Ірына Залатарэвіч), невялікая, але вельмі карысная кніга на грашовую тэму, дзе прапануюцца развіццёвыя гульні. Са старэйшымі дзецьмі рэкамендую прачытаць "Чароўны банкамат" (узрост 5+, аўтары Таццяна Папова і Анастасія Булаўкіна) або "Як навучыць дзіця абыходзіцца з грашыма" (узрост 5+) Джолайна Годфры. Калі дзіця ўжо чытае самастойна, падарыце яму кнігу вядомага эксперта па фінансавых пытаннях Бода Шэфера "Сабака на імя Мані" (узрост 8+) або "Фінансавыя гісторыі для падлеткаў" Сяргея Бідзенкі і Ірыны Залатарэвіч.

І, вядома, гуляйце з дзецьмі ў развіццёвыя грашовыя гульні, напрыклад, у такія, як "Адшукай танней", "Купі сам", "Сямейны банк манет", "Манаполія" і інш.

Прыдумайце, на якую агульную справу будзеце збіраць грошы ў сямейным банку (напрыклад, на сокавыціскалку або квіткі ў цырк), і папрасіце ўсіх сямейнікаў вызваляць раз на тыдзень ад дробязі кішэні і аддаваць яе маленькаму скарбніку. Дзіця будзе адказным за тое, каб пералічваць дробязь і паведамляць сямейнікам, колькі яшчэ засталося назбіраць для пакупкі. Яно навучыцца добра лічыць грошы і заадно адчуе адказнасць за сямейны бюджэт.

- На Вашу думку, кожнае дзіця павінна мець кішэнныя грошы? Калі так, то наколькі апраўдана грашовае заахвочванне за добрую вучобу, дапамогу па доме і іншыя поспехі?

- Ці даваць дзіцяці кішэнныя грошы, вырашаюць бацькі, бо ў кожнай сям'і свае фінансавыя магчымасці, і часам вылучыць грошы на кішэнныя грошы не так проста. І няпроста часам знайсці ў сабе сілы не папікаць дзіця за бяздумныя, на ваш погляд, траты, а спакойна абмеркаваць альтэрнатыву - напрыклад, назбіраць за год на тое, што даўно хацеў купіць. У гэтым выпадку пастаўцеся да кішэнных грошай як да трат на фінансавага рэпетытара для вашага дзіцяці. І няхай вас не засмучае, калі вы можаце даваць дзіцяці зусім невялікую суму на кішэнныя выдаткі - дзіцяці важна адчуваць, што ў яго ёсць свае асабістыя грошы, няхай пакуль і невялікія.

Ці даваць кішэнныя грошы за добрыя адзнакі і дапамогу па доме - гэта вельмі спрэчнае пытанне. Матывацыя грашыма за добрыя адзнакі павінна быць хутчэй выключэннем, чым практыкай. Што да абавязкаў па доме, то добра, каб у дзіцяці з дзяцінства былі пасільныя абавязкі, якія яно выконвае бясплатна, гэта яго ўнёсак у падтрыманне ўтульнасці і чысціні ў доме нароўні з іншымі сямейнікамі. А вось калі ў сям'і практыкуюць запрашаць чужых людзей для дапамогі па доме і за гэтую працу плацяць, то чаму б не заплаціць за гэтую ж працу дзіцяці, калі яно зробіць яе не горш?

Вось прыклад з жыцця - пераезд суседзяў. Для пераезду за горад суседзі вырашылі наняць спецыялістаў, якія запакуюць іх рэчы ў скрынкі, перавязуць і распакуюць у новым доме. Сын суседзяў прапанаваў бацькам, што зробіць гэта сам за меншую суму. Разам з сябрам яны абышлі бліжэйшыя крамы, папрасілі там непатрэбныя скрынкі, набылі ўпаковачную плёнку. Дамовіліся з іншым суседам, уласнікам грузавіка, пра перавозку рэчаў. У выніку бацькі засталіся задаволеныя і тым, як прайшоў пераезд, і тым, што зэканомілі, і тым, што ўласны сын стаў ужо дарослым і сур'ёзным. А сын з сябрам паверылі ў свае сілы і цяпер шукаюць новых кліентаў.

- Кішэнныя грошы - гэта добры спосаб навучыць фінансавай пісьменнасці?

- Мне вельмі падабаецца параўнанне кішэнных грошай з роварам. Калі вы хочаце, каб ваша дзіця навучылася ездзіць на ровары, трэба пасадзіць яго на ровар. Вядома, можна і на словах патлумачыць, як круціць педалі і трымаць раўнавагу, але навучыцца ездзіць і адчуць захапленне ад хуткага спуску і ветру ў твар можна толькі на практыцы.

- Сума выдзеленых дзіцяці грошай павінна быць фіксаванай? Як часта даваць дзецям грошы? Ці залежыць гэта ад узросту дзяцей?

- Так, лепш, калі сума кішэнных грошай будзе фіксаванай, - так дзіця будзе дакладна ведаць, якую суму атрымае, і будзе вучыцца планаваць свае траты загадзя. Пачынаць даваць кішэнныя грошы можна гадоў з 6-8-ці - у гэты час дзеці ўжо могуць рабіць дробныя пакупкі. Малым (6-8 гадоў) кішэнныя грошы лепш выдаваць кожны дзень, старэйшым дзецям (8-10 гадоў) - раз на тыдзень. Гадоў з 11-12-ці можна пераходзіць на выдачу кішэнных грошай раз на месяц. Ну і вядома, з узростам можна пакрысе павялічваць суму кішэнных грошай.

Дарэчы, ёсць краіны, у якіх аб'ём кішэнных грошай рэгламентаваны заканадаўча. Напрыклад, у Германіі дзецям 8-9-ці гадоў у якасці кішэнных грошай рэкамендавана выдаваць 2-3 еўра на месяц, ва ўзросце 10-11-ці гадоў - ад 13 да 16 еўра на месяц. У Швецыі дзецям да 16-ці гадоў належыць у месяц 1050 шведскіх крон ($128), у Швейцарыі – каля $150. У Швецыі і Швейцарыі грошы на кішэнныя расходы выдзяляе дзяржава. Гэтыя грошы атрымліваюць бацькі, якія самі вырашаюць, ці даваць іх дзіцяці да паўналецця на кішэнныя расходы, ці выдаць усю суму на паўналецце.

- Ці ёсць нейкія правілы, як навучыць дзіця належна распараджацца грашыма? Як патлумачыць дзіцяці, што грошы, якія атрымлівае чалавек, накладаюць на яго пэўную адказнасць, прычым незалежна ад узросту?

- Ёсць некалькі правілаў, якія трэба навучыць дзіця ў дачыненні з грашыма:

1. весці ўлік сваіх кішэнных грошай: ведаць, колькі ў цябе ёсць і куды ты патраціў;
2. адкладаць частку кішэнных грошай, каб назбіраць на "хацелкі", яшчэ частку адкладаць, каб стварыць капітал, які будзе прыносіць прыбытак (напрыклад, у выглядзе дэпазіту ў банку), а вось рэшту можна траціць;
3. абмеркаваць з дзіцём, ці даваць у доўг іншым дзецям;
4. расказаць пра бяспеку пры разліках у інтэрнэце і як не стаць ахвярай махляроў.

Бацькам таксама трэба прытрымлівацца пэўных правілаў. Напрыклад, не забываць выдаць кішэнныя грошы ў вызначаны дзень і не пазбаўляць кішэнных грошай праз дрэнныя адзнакі або кепскія паводзіны (выключэнне, калі дзіця набывае на кішэнныя грошы загадзя забароненыя бацькамі рэчы). Калі грошы выдаюцца нерэгулярна або бацькі могуць пазбавіць дзяцей іх у любы момант, дзіця не зможа зразумець, як кіраваць грашыма ў такой сітуацыі, не навучыцца стратэгіі.

Яшчэ адзін важны момант: не трэба крытыкаваць выбар дзіцяці. Вы можаце нешта параіць, але канчатковы выбар застаецца за дзіцём. Пачынайце даваць кішэнныя грошы з невялікай сумы. Лепш потым павялічыць суму, чым забраць у дзіцяці тое, да чаго яно ўжо прывыкла. Кішэнных грошай не павінна хапаць на ўсе жаданні дзіцяці. Трэба, каб дзіця вучылася чакаць, збіраць, расстаўляць прыярытэты і рабіць выбар.

- Як навучыць не траціць грошы на задавальненне імгненных жаданняў, супастаўляць свае жаданні і фінансавыя магчымасці? І самае галоўнае - як патлумачыць, што і ў якой колькасці сапраўды неабходна, а без чаго можа абысціся?

- Кішэнныя грошы - гэта акурат той трэнажор, які дапаможа дзіцяці стаць фінансава пісьменным і паспяховым. Страціць грошы, змарнаваць усё на лухту і да канца месяца чакаць заробку - гэта тыя памылкі, якія, магчыма, рабіў хаця б раз у жыцці кожны з нас. Першыя эксперыменты дзіцяці з грашыма таксама могуць быць не зусім удалымі, але паступова дзіця навучыцца распараджацца сродкамі: лічыць рэшту, збіраць на важную пакупку. Крок за крокам яно зразумее, што грошы можна страціць або іх можа не хапіць, і пачне ставіцца да фінансаў больш асэнсавана.

Важна навучыць дзіця разумець свае сапраўдныя жаданні. Запытайцеся ў яго, чаго яму больш за ўсё хочацца: назбіраць на станцыю "Яндэкс.Аліса" або яшчэ адну цукерку сёння? Пакажыце дзіцяці дасяжнасць мары. Калі "Яндэкс.Аліса" каштуе 1000 рублёў, а дзіця атрымлівае па 50 рублёў на месяц, мара можа падацца недасяжнай, і жаданне збіраць грошы знікне. Дапамажыце дзіцяці: дамоўцеся, што, як толькі яно назбірае палову сумы, другую палову дадасце вы. Дапамажыце дзіцяці знайсці дадатковыя крыніцы даходу: напішыце ў агульнадамавым чаце, што ў вашым доме жыве цудоўны выгульшчык сабак або чысцільшчык снегу на паркоўцы, ці прапануйце дзіцяці аплаціць яго працу па доме, да якой у вас даўно не даходзілі рукі.

- Наталля Анатольеўна, як Вы лічыце, ці можна дарыць дзіцяці грошы? І гэтыя грошы павінны заставацца яго асабістай уласнасцю або дзіця трэба прывучаць, што яно ўносіць сваю лепту ў сямейны бюджэт і, скажам, частку свайго "даходу" мусіць прынесці ў агульную скарбонку?

- Дарыць грошы можна. Вельмі добра, калі дарыльшчык параіцца з бацькамі, якую суму падарыць. Калі сума вялікая - можна падарыць са словамі "гэта табе на навучанне/летні адпачынак/ровар". Тады можна прапанаваць дзіцяці, што да надыходу падзеі гэтую суму бацькі размесцяць на ўкладзе ў банку, напрыклад.

Маё меркаванне: падарункі і кішэнныя грошы - гэта асабістыя сродкі дзіцяці, яго магчымасці і яго адказнасць. І траціць іх яно павінна на свае жаданні. Можна прапанаваць дзіцяці паўдзельнічаць у збіранні на агульнасямейную мэту, каб наблізіць яе рэалізацыю. Але рашаць усё ж павінна само дзіця.